04 Eylül 2014

"Şenpa Sendromu" Kalmayı Öğrenmek -1-

Pema Chödrön’ün “şenpa” kavramı üzerine okuduğum bir yazısından sonra; -özetle de olsa- bir alıntı- çeviri yapmamaya gönlüm elvermezdi...

---
Sizlere Tibetçe bir kelimeyi tanıtacağım; beraber çalıştığım Dzigar Kongtrul Rinpoçe’nin kayıtlarını dinlemedikçe, bu konuda herhangi bir öğretiye rastlayamazsınız... Dzigar Kongtrul’un üzerimde büyük etkisi var, hayatımda ve öğretilerimde. Ama, en önemlisi, kendi yaşamımda. 

Bu, Tibetçe bir kelime olan: ŞENPA üzerine bir öğretidir. Şenpanın rasgele çevirisi bağımlılıktır. Tibetçe bir sözlüğe baktığınızda tanımı böyledir. Ancak Dzigar Kongtrul’un da ısrarla üzerinde durduğu gibi; “bağımlılık” “şenpa”yı karşılamakta kesinlikle yetersiz kalıyor. Tamamlanmamış bir çeviri; hele de şenpanın bizler üzerindeki etkisinin büyüklüğüne yaklaşamıyor.

Eğer ben çevirecek olsaydım, yerine bir kelime bulmam çok zor olurdu. Yine de birkaç kelime vereceğim. Mesela takılmak olabilirdi. Nasıl takıldığımız.
Diğer bir eşanlamlısı, o yapışkan his olabilirdi. Yahut da geçen akşamki analojiden hareketle, uyuz, beraberindeki o kaşıntı, ve onu kaşımak, şenpa o kaşıntı ve onu kaşıma dürtüsüdür. Yani, dürtü de diğer bir karşılığıdır. O sigarayı içme dürtüsü, çok yeme dürtüsü, bir içki daha dürtüsü, ya da müptelalığınız her neydeyse.

Mesela, şenpanın gündelik hayatta karşılaşacağınız bir örneği. Biri size, manidar bir laf etti ve içinizde bir şey sıkıştı – işte o şenpadır. Sonra o, içinizde bir sarmal oluşturarak, kendine güvensizliğe, başkalarını suçlamaya, ya da onlara öfkelenmeye, kendinizi karalamaya dönüşmeye başlar. Ve eğer güçlü iptilâlarınız varsa, o kişinin sarf ettiği manidar laftan doğan kötü hissi örtmek için, belki de, direk o müptelalığınıza koşarsınız. O manidar sözdür sizi yakalayan, kancayı takan. Başka bir manidar laf sizi etkilemeyebilir, ama yaranıza dokunanından söz ediyoruz – o bir şenpa. Biri sizi eleştiriyor – işinizi, görünüşünüzü, evladınızı- ve, şenpa: handiyse eş-güdümlü doğar.
...
Ayaklarımızın altında zemin bulunmasını istemeye alışık olduğumuz müddetçe, insan deneyiminin, değişken, hareketli, geçici, aldatıcı dünyasına has, altta yatan temel güvensizliğini hissetmemize yol açacaktır.
...
Kaşımanın kendisi de, her ne kadar bunu yapmayı istemesek de, şenpanın bir parçası. Birileri o lafı ettiğinde, ya da o şeyi söylediğinde, gergin bir sıkışmayla başlayan o zincirleme reaksiyonun bir bölümüdür.   
Enteresan olan, onu başkalarında gerçekten çabucak fark etmeye başlamamız. İşyerinde biriyle konuşuyorsunuz. Yüzleri bir şekilde açık ve dinliyordur, ve bir şey söylersiniz –söylediğinizin tam olarak ne olduğundan emin değilsinizdir, pek manidar ya da herhangi bir şey olmasına da gerek yoktur- ama gözlerinin birden bulutlandığını görürsünüz. Yahut, çenelerini sıktıklarını. Ya da hissedebilirsiniz... bilirsiniz, bir şeye dokundunuz. Onların şenpasını görüyorsunuz, ve onlar bunun hiç de farkında olmayabilirler. Sizin cephenizde, o noktada yapabileceğiniz şey, devam edin ve ona onlarla girin, ama bir çeşit prajna* ile, gerçekte neler olduğunu olduğu gibi net görerek, kendi ana konunuza dalmadan ve ayaklarınızın altına zemin koymaya çalışmadan. Onlara olanı görürsünüz.

Hepimizde bir şekilde temel bir zeka bulunur. Gerçekten zekiyseniz ve şenpanıza pek kapılmıyorsanız, duruma her nasılsa bir alan verirsiniz, çünkü, onların tetikleniverdiğini, onların takılıverdiğini bilirsiniz. Gözlerinde görebilirsiniz, ya da beden dilinde, belki hiç dillendirilmeden... ofiste, ya da çocuğunuzda, veya partnerinizde... o noktada yapılacak bir şey yoktur çünkü kapanmışlardır. Şenpa yüzünden kapatırlar: takılmışlardır.
Kendi açınızdan tamamen masumsunuzdur.

Hakikaten yanlış bir şey yapmamışsınızdır, ama orda neler olduğunu fark edersiniz. Bu durum, Budist meditasyonda, nasıl alan açacağınızı esas öğrendiğiniz yerdir. Bir yöntem; sessiz olup tam o noktada meditasyona başlamak, nefesinize gitmek ve orada açıklıkla onlar hakkında bir çeşit merakla ve  onlara bir açıklık sağlayarak bulunmaktır. Belki o noktada konuşma şeklinizi değiştirmeli ve “Bu konuda nasıl hissediyorsun?” demelisiniz. Ve onlar kısaca, “İyi.. mesele yok.” diyebilirler. Ama siz yeterince anladığınızdan orada susmayı deneyerek, belki “Haydi bunu öğleden sonra konuşalım, ya da yarın, ya da herhangi bir şey, çünkü şimdi zamanı değil.” dersiniz.
---    
*Prajñā (Sanskritçe: प्रज्ञाpaññā (Pali) bilgelik, anlayış, sezgi, ya da kavrama berraklığı olarak çevrilebilir. Kimi Budist okullarda, 4 yüce gerçekgeçicilikboşlukneden-sonuç zinciribensizlik gibi kavramların doğrudan kavranmasıyla elde edilen bilgelik anlamında kullanılır. Budistlere göre prajna acıları yok edebilir ve aydınlanmanın gerçekleşmesini sağlayabilir.
(prajna'nın ayrıntılı tarifi vikipedi'den)


Fotograflar:Umâ