Konu anne ve çocuk ilişkisi olduğunda Batı toplumlarında üretilmiş bir çok öğreti ve teoriye rastlamak mümkün. Bu öğretilerden gelen bilgiler, bizlere çocukların fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal olarak nasıl geliştiklerini açıklıyor ve bu gelişim süreci içinde anne ve babaların çocuklarına nasıl yardımcı olabileceklerini, onların gelişimine nasıl katkıda bulunabileceklerini anlatıyor.
Sarah Napthali, “Becoming a Mindful Parent: Buddhism for Mothers of Young Children (2008)/ Farkındalığı Yüksek Ebeveyn Olmak: Küçük Çocuğu Olan Anneler İçin Budizm” adlı kitabında, Buda’nın öğretileri doğrultusunda anne-baba olmayı öneriyor; kitabında bir yandan Budizm öğretilerini açıklarken bir yandan da küçük bir çocuğu yetiştirmeye çalışırken bu öğretileri nasıl kullanabileceğimizi örneklerle bize sunuyor.
Sarah Napthali’nin kitabı, aslında “aklın yolu birdir” söylemini doğrular nitelikte. Dolayısıyla, kendi deneyim, gözlem ve çocuklara yönelik önerilerimle genişletmeye çalıştığım bu derlemeyi, farklı ve dingin bir bakış açısı olarak okumayı öneriyorum. Okuyacağınız yazı, aslında sizlere çok da tanıdık gelen bir çok noktayı barındırıyor olacak.
Konuya öncelikle “dukkha” kavramını açıklayarak başlamakta yarar var. “Dukkha”, Budizmdeki en temel kavramlardan biri. Dukkhanın bir tanımı, o anda olmakta olanla bizim aslında olmasını arzu ettiğimiz şey arasındaki boşluk. Bu boşluk küçük ya da büyük olabilir ve bizde acı, stres, kaygı, katlanma, korku gibi durumlara yol açabilir, ki dukkhanın bir diğer anlamı da ruhun halleridir. Dukkha, aynı zamanda, mükemmel olmayan, tatmin etmeyen tüm olgulardan bahsederken de kullanılan bir terimdir.
“Sekiz-Aşamalı-Yol” ise Buda’nın dukkhadan kurtulmamız için bize önerdiği bir yol, bir süreç. Dünya üzerinde bulunan her bireyin gitmekte olduğu bir yol var. Bu konudaki en kritik soru, gitmekte olduğumuz/seçtiğimiz yol, bizim için daha çok dukkha yaratan bir yol mu yoksa bizi dukkhadan uzaklaştıran bir yol mu?
Yaşamımız için seçtiğimiz bu yolu, aynı şekilde çocuklarımızla olan ilişkimizde seçtiğimiz yola da benzetmek mümkün. Çocuklarımızı yetiştirirken, onlar için hedefler koyarken, onlarla zaman geçirirken, kendi zihnimizde kurguladıklarımızla gerçekte elimizde olan birbiriyle ne kadar örtüşüyor? Aradaki fark bizi daha derin bir kaygıya, üzüntüye ve telaşa mı itiyor yoksa elimizde olana odaklanıp onun tadını mı çıkarıyoruz?
Buda, kendimizi dukkhadan arındırmak, özgürleştirmek için bize sekiz aşamalı bir yol öneriyor. Bu aşamaların her birini, çocuklarımızla olan ilişkimizi göz önünde bulundurarak okuyabiliriz, anlamaya ve belki uygulamaya çalışabiliriz.
SEKİZ AŞAMALI YOL
1)Doğru Anlama/Güzel Görüş
Bir şeyi nasıl gördüğümüz, nasıl algıladığımız, nasıl anladığımız bizim nasıl davranacağımızı, nasıl tepki vereceğimizi belirler. Dolayısıyla, Doğru Anlama, Yol’un temelini oluşturur. Buda’ya göe, bizler değişime direndiğimiz, acıdan sürekli olarak kaçtığımız, kendilik algımızı çok yukarılarda tuttuğumuz ya da kendimizi yanlış tanıdığımız/algıladığımız için acı çekeriz. Doğru Anlama, gerçekliğin doğası ile ilgili farkındalığımızı derinleştirmemizle ilgilidir. Bu derinleşme, aynı zamanda varolan canlı, cansız her şeyi olduğu şekliyle kabul etmek ve o varlıkla barış içinde olmak anlamına gelir.
Şu ilkeleri hiç aklımızdan çıkarmamamız önemlidir:
• Her şey ve herkes sürekli değişim içindedir.
• Yaşamımıza, sonsuza dek sürecek ve hiç değişmeyecek bir yapı getirmemiz olanaksızdır.
• Uğrunda mücadele verdiğimiz hiç bir şey bize sonsuz bir mutluluk getirmez.
• Her deneyim içinde dukkha olması kaçınılmazdır.
• Hiç kimse , ne kadar öyle olduğuna inanmak istese de, sistemden, bütünden ayrı bir varlık değildir.
• Sizin kendinizi nasıl algıladığınız, aslında ne olduğunuzla çok da bağlantılı olmayabilir.
• Hiç bir insan ya da nesne, buna kendimiz de dahil olmak üzere, kendi zihnimizde oluşturduğumuz şekilde var olmaz.
Bu gerçekleri önce zihnimizde kabul ederiz. Daha sonrasında, bu konuda içsel farkındalık geliştirmeye başlarız.
Bu noktada, çocuklarımızla ilgili olarak akılda tutulması gereken noktalar, bizlerin ve onların sürekli bir değişim içinde olduğumuzdur. Bunun dışında, çocuklarımız, bizlerin onları zihnimizde oluşturduğumuz hallerinden farklı olabilirler. Dolayısıyla, onları gözlemlemek, onları nelerin huzurlu kıldığını keşfetmek, nelere eğilimleri olduğunu anlamak, gidilen yolda onlarla elele yürümek ve bu yolculuğun tadını çıkarmak önemlidir. Anlaşılabileceği gibiébu çocuk niye böyle ya da böyle değil?” sorusu, bu noktada önemini yitirmektedir.
2)Doğru Düşünme/Güzel İstek
Doğru Düşünce, kişinin düşüncelerini arındırma niyetinden doğar; açgözlülük, nefret, yanılsama gibi düşüncelerin yerine daha yapıcı düşünceler koymak anlamına gelir. Ancak, bunu gerçekleştirmek için olumsuz düşünceleri yok saymak, onları kendimizden uzak tutmaya çalışmak yerine onlarla yüzleşmek, bu düşüncelerin nerelerden kaynaklandığını ve nasıl sonuçlar doğurduğunu anlamak gerekir. Bu arayış, zaten kişinin öncelikle kendisine karşı daha anlayışlı olmasını sağlar. Buda’ya göre, düşünceler de, tüm diğer olgular gibi boşlukta değil, belli koşullara bağlı olarak ortaya çıkar. Zihnimizde oluşturduğumuz düşüncelerin sonuçlarına baktığımız zaman açgözlülük, nefret, yanılsama gibi olumsuz düşüncelerle kendimize ve başkalarına ne kadar çok zarar verdiğimizi görebiliriz. Böyle bir düşünme şeklini seçtiğimizde ise ileride hep benzer şekilde düşünme olasılığımızı da arttırmış oluruz. O zaman, bunlar yerine daha olumlu, daha yapıcı düşünceleri de seçebiliriz. Bu nedenle, belki de Buda öğretilerini özetlemek için en sık kullanılan alıntı “İyi olmayı öğren. Zarar vermeyi bırak. Zihnini temizle” dir.
Çocuklarımızla bir aradayken de, belli davranış kalıplarının, belli hedeflerin doğruluğuna körü körüne inandığımız için onları belli bir şekilde davranmaya zorlamak, onları kafamızdaki ölçütlerle ya da başka çocuklarla karşılaştırmak ve yarıştırmak, hem onları hem de bizi mutsuz edecektir. İnandığımız bir doğrunun verimli sonuçlar doğurmaması durumunda o inanışı, orturup sakince sorgulamakta yarar vardır. Örneğin, çocuğumuzun belli bir okula gitmesini istemek, matematik dersinde çok başarılı olmasını istemek, mutlaka bir spor dalıyla uğraşmasını istemek gibi.
3) Doğru Konuşma/Güzel İfade
Buda’ya göre, farkındalığın sadece kişinin içinde oluşması yeterli değildir; bu farkındalığın kişinin bulunduğu ortam içinde doğru bir şekilde sergilenmesi de gerekir. Bu şekilde, Doğru Konuşma, Davranış ve Canlılık da Yol’un ahlaki bölümlerini oluştururlar. Buda’nın Doğru Konuşma’yı, ahlaki bölümler içinde ilk sıraya koyması da anlamlıdır. Doğru Konuşma nedir? Yalan söylememek, bölücü konuşmalar yapmamak, amaçsız konuşmalar yapmamak. Diğer bir deyişle, konuşmalarımızın dürüst, nazik, yumuşak ve karşımızdakine yardımcı olması gerekir. Doğru Konuşma için şu noktaları hatırlamak bizim açımızdan yardımcı olabilir:
• Karşımızdaki kişi, bizimle ilgili olumsuz şeyle söylerken ya da birilerini kötülemeye çalışırken biz o kişi için hala merhametli ve sevecen olmayı hatırlayabiliyor muyuz?
• Karşımızdaki kişiyi ne kadar takdir ettiğimizi yeterince ifade edebiliyor muyuz?
• Yeterince sessiz ve dikkatli bir dinleyici olabiliyor muyuz?
• Beden dilimizin ve konuşmadaki vurgularımızın seçtiğimiz kelimelerden çok daha fazla şey ifade ettiğini biliyor muyuz?
• Aile bireylerine ya da diğer kişilere sesimizi yükseltirken bunu, bir farkındalık çerçevesinde, gerçekten başka bir seçenek kalmadığı için mi yapıyoruz?
Çocuklarımızla iletişim içindeyken, bu noktaları akılda tutmanın hem kendimizi onlara anlatabilmek, hem de onları anlayabilmek açısından ne kadar değerli olduğunu, bu zemin üzerine oturtulmuş bir iletişim şeklinin, iletişim kanallarını ne kadar açacağını ve bağlarımızı kuvvetlendireceğini hayal etmek zor değil.
4)Doğru/Güzel Davranış
Doğru Davranış içinde olmak, kişisel, sosyal, politik ve global düzeyde, tüm davranışlarımız konusunda kendimize karşı dürüst olmak anlamına gelir. Doğru Davranış, başkalarını korur, onlara yardımcı olur ve asla zarar vermez. Doğru Davranış konusunda Buda’nın vurguladığı Beş Kural vardır: Öldürmekten kaçının, size verilmeyeni almayın, cinsel olarak kimseye zarar vermeyin, yalan söylemeyin ve zihninizi bulandıracak maddeler kullanmayın. Ancak bu kuralları, hiç sorgulamadan uyulmaı gereken emirler olarak da algılamamak gerekir. Bir konuda nasıl davranacağımıza tek bir soruyla karar verebiliriz: “Vereceğim karar beni dukkhadan uzaklaştırır mı yoksa daha da çok içine girmeme mi neden olur?”
Ebeveyn olarak da çocuklarımıza yaklaşırken Doğru Davranış içinde olup olmadığımızı sık sık gözden geçirmekte yarar vardır. Çocuğumuza söylediğimiz bir şey, ona koyduğumuz bir yasak, ondan talep ettiğimiz bir şey, gerçekten çocuğumuzun yararına mı yoksa bizim bir eksikliğimizi, bir korkumuzu, bir ihtiyacımızı mı yansıtıyor? Örneğin çocuğumuzun çekingen olduğuna karar verip onu zorla yaşıtlarının arasına sokmaya çalışmak bizim kaygımızı mı yoksa onun gerçek bir ihtiyacını mı gideriyor? Gerçekten çocuğumuzun ihtiyaçlarına göre davrandığımızda, çocuğumuzun bizimle ne kadar işbirliği içine girdiğini görmek belki de bizi şaşırtacaktır.
5)Doğru/Güzel Geçim
Doğru Geçim, diğer bir deyişle, geçimimizi hangi yolla sağladığımız konusu, başkalarıyla iş üzerinden doğan bağlantımızın yine dürüst, kibar ve saygılı olması esasına dayanır. Eğer yaptığımız işin herhangi bir yönü, değerlerimizle uyum içinde değilse, bu konudan kaçınmak yerine yüzleşmeyi tercih etmeliyiz. İşimiz, bizim için başkalarıyla daha çok bağlanmaya ve onları anlamaya giden bir araç olmalı. Burada sormamız gereken soru “Ben bu işi neden yapıyorum?” olmalı. Sadece para kazanmak ve tüketmek için mi çalışıyoruz? Yaptığımız işten ne kadar keyif alıyoruz ve içimize sindiriyoruz? Başkalarının da iyi olması için katkıda bulunmak üzere uğraşıyor muyuz? İşyerindeki duruşumuz nasıl?
Bir yetişkinin geçimini nasıl sağladığı, bunu içine ne kadar sindirdiği ile çocuğuna yaklaşımı arasında bir bağlantı olduğu düşünülebilir. Yaptığı işten gurur duyan, işini içine sindiren, bunun yararına inanan bir ebeveyn, çocuğuyla bir aradayken kendini çocukla olan ilişkisine çok daha rahat bir şekilde bırakabilir; çocuğuyla oynarken zihninde çok fazla soru işareti taşımaz; çocuğuyla arasına örtbas edilmesi gereken şeylerin getirdiği mesafe girmez. Bu kişinin hayatla ilgili olarak çocuğuna aktaracağı değerle çok daha içten ve dürüsttür.
6)Doğru/Güzel Çaba
Farkındalık kazanmak, bütünlük oluşturmak ve içimizi açgözlülük, nefret ve yanılsamalardan arındırmak büyük çaba gerektirir. Ancak, bu süreç, Batı zihniyetini fazlasıyla benimsemiş kişiler için bir iç savaşa dönüşebilir, zira burada anlayış daha çok bir gelecek ideali, gelişmiş benlik ve kişiliğimizdki sevimsiz ögelerden arınma fikrine bağlanmak ve bunun sonucunda da sürekli bir iç çatışma yaşamaktır. Bu zamana kadar olan şartlanmalarımız bizi daha başarıya odaklı kişilere dönüştürmüştür. Budizm ise, içinde bulunduğumuz anı vurgular; bu ana teslim olabilmek, kendimizle ilgili yargılarımızı ve beklentilerimizi en aza indirebilmek önemlidir. Örneğin, meditasyon yapmanın bizi huzurlu, sakin yapacağını düşünmek, işin özünü kaçırmak demektir.
Budizmde Altı Mükemmellik’ten söz edilir: Eli açıklık, ahlak, sabır, enerji, odaklanma ve bilgelik. Önemli olan bu değerleri, “daha iyi bir insn olabilme” kaygısı olmadan içselleştirebilmektir. Doğru Çaba’nın ne olacağına karar vermek için, o anki durumun ne gerektirdiğine bakmak önemlidir. Doğru Çaba,nazik, sabırlı ve süreklidir; mükemmel olmadığımız inanışından doğan suçluluk duygusundan ve telaşlı zihinlere karşı olan sabırsızlığımızdan kurtulmak anlamına gelir.
Çocuklarımızla olan ilişkimize baktığımızda, onların karşılarında olduğumuz ve olmak istediğimiz halimiz arasında sürekli bir çatışma yaşadığımızı görürüz. Kendimizd mükemmel bulmadığımız alanlar bizi iç çatışmalara götürür ve kimi zaman çocuklarımızın karşısında dağınık, kararsız bir görüntü sergileyebiliriz; bu da bizi ayrıca mutsuz eder. Oysa, kararsızlıklarımızı, bilgi eksikliklerimizi kabullenebilmek, bunlarla barışık yaşamak, çocuklarımızın da hem kendilerinde hem de karşılarındaki kişilerde gözlemledikleri eksiklikleri kabul etmelerini, bunlara karşı tahammüllü olmalarını kolaylaştıracaktır. “Bilmiyorum” ya da “Yapamıyorum” demeyi bir sıkıntı yerine belki de bir erdem olarak algılamak rahatlatıcı olacaktır.
7) Doğru Farkındalık/Güzel Düşünce
Modern toplumun birer üyesi olarak, günü genellikle hızlı bir tempo içinde, yapılması gerekenleri yaparak geçiririz. Doğru Farkındalık, bu anlayışa bir seçenek oluşturur ve yaşamın o anı oluşurken, tam o anda orada olmayı vurgular. Yaşamın her anına dikkatimizi vermek, yaşadığımız her şeyi takdir etmek için bir yoldur. Farkındalık, duyu organlarını dolu dolu kullanmak demektir, düşüncelerimizi izlemek demektir. Ancak, bunlar olurken, yorumlar, yargılar en aza iner. Farkındalığın ne olduğunu anlamak zor değildir, ancak geçmiş ve gelecekten bağımsız olarak farkındalığa tutunabilmek önemlidir. Farkındalığın zıttı unutmaktır/ıskalamaktır, bu anı unutmak ve ıskalamak.
Çocuğumuzla birlikteyken de, en azından belli zaman dilimleri içinde, sadece o ana odaklanmak ve o anın tadını çıkarmak, o an paylaşılan şeyin sonucuna, “ürüne” değil de, sadece sürece odaklanmak, ilişkinin çok daha derin ve doğal olmasını sağlayacaktır.
8)Doğru Odaklanma/Güzel Vecit
Doğru Odaklanma, zihnin tek noktada olmasını sağlayabilmektir. Sadece berrak, keskinleşmiş, arzulardan, donukluktan ve çelicilerden uzklaşmış bir zihin gerçekliğin daha derinlemesine farkına varabilir, aydınlanabilir. Böyle bir zihne sahip olduğumuzda, öfke, alay etme gibi, kendimizde olumsuz olarak nitelendirdiğimiz özelliklerimizle çok daha rahat bir şekilde yüzleşebiliriz. Bunun için de, kendimizi zaman zaman günlük akışın içinden çekmemiz gerekir. Bu zaman içinde bedenimizin, duygularımızın, düşüncelerimizin, zihnimizin farkına varabileceğimiz şekilde meditasyon yapmak önemlidir.
Doğru Odaklanma, bizi kendi beden ve ruh durumumuzla ilgili olarak doğru bir noktaya getirir. Bu halimiz ise çocuklarımızla berrak, engelsiz bir iletişim kurmak için mükemmel bir zemin hazırlar.
Şimdi, belki bir çok anne-baba “Biz bunları zaten biliyorduk” diyor. Bilmek uygulamanın yarısıdır...
Yararlanılan Kaynaklar:
Napthali, S. (2009). Buddhism for Mothers of Young Children:Becoming a Mindful Parent. Allen & Unwin: Australia
Rampa, T.L. (2009). Üçüncü Göz. Akaşa Yayınları:İstanbul
 | B.E.Y.A.Z Bireysel Gelişim ve Danışmanlık Merkezi
Teşvikiye Mh. Şakayık Sk. Genç Ap. No: 45/3, Daire: 2
34365 Nişantaşı / İstanbul
|
|
